Gốm Phù Lãng – Di sản 700 năm lịch sử, niềm tự hào của Bắc Ninh
Làng gốm Phù Lãng, với lịch sử 700 năm, nổi tiếng với các sản phẩm gốm bền đẹp, tinh xảo, vang danh khắp nước, trở thành biểu tượng của nghề gốm Kinh Bắc.
1. Làng gốm 700 năm tuổi tại Bắc Ninh
Địa chỉ: Phù Lãng, Quế Võ, Bắc Ninh
Nổi tiếng với làn điệu ngọt ngào, Xứ Quan họ còn ẩn chứa làng nghề gốm Phù Lãng (Quế Võ) độc đáo. Nằm bên sông cầu với nhiều bến đò tấp nập, Phù Lãng đã hiện diện từ cuối thời Trần, đầu nhà Lê. Truyền thuyết kể về 3 thôn Trung, Thượng, Hạ – đều sở hữu nghề gốm truyền thống. Năm 2016, làng nghề được công nhận là Di sản văn hóa cấp Quốc gia, minh chứng cho giá trị lịch sử và văn hóa độc đáo của mảnh đất này.
Du khách đến Phù Lãng sẽ bị thu hút bởi những sản phẩm gốm đủ hình dáng, kích cỡ và màu sắc xếp dọc đường làng. Từ những vật dụng quen thuộc như vại, chum nước đến những sản phẩm trang trí nội – ngoại thất, cổng nhà, gốm Phù Lãng đều toát lên nét đẹp riêng. Đặc trưng của gốm Phù Lãng là nước men nâu, nâu đen, vàng nâu, vàng nhạt, được giới chuyên gia đánh giá là men da lươn, mang đến vẻ đẹp độc đáo.
Củi chất đầy hai bên đường, chờ lò nung. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
Gốm được sản xuất đa dạng, từ đồ thờ cúng, gia dụng đến trang trí. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
Hồn thủ công, giá trị bất biến.
Nghệ nhân tạo hình gốm (Ảnh: Báo Quân đội nhân dân)
Hướng dẫn di chuyển đến Phù Lãng
Để đến làng gốm Phù Lãng từ miền Nam, du khách có thể bay đến Hà Nội rồi lựa chọn phượt xe máy hoặc đi xe khách đến Bắc Ninh. Từ Hà Nội, bạn di chuyển theo quốc lộ 5, rẽ vào đường 1A mới, đến cầu vượt Bắc Ninh thì rẽ phải theo hướng Phả Lại. Sau khi thấy cột cây số “Phả Lại – 6km”, bạn di chuyển thêm vài trăm mét nữa, rẽ phải vào con đường làng nhỏ qua chợ Châu Cầu, đi khoảng 5-10 phút là đến làng gốm. Ngoài ra, du khách có thể đi xe bus số 54 từ Long Biên đến Bắc Ninh, sau đó tiếp tục đi xe khách Bắc Ninh – Sao Đỏ để đến làng gốm.
3. Lịch sử của làng gốm Phù Lãng
Theo truyền thuyết, ông tổ của làng gốm Phù Lãng là Lưu Phong Tú, một vị sứ thần được triều đình cử sang Trung Quốc. Tại đây, ông đã học được bí quyết làm gốm và mang về truyền lại cho người dân Việt Nam. Nơi đầu tiên được truyền nghề là đôi sông Lục Đầu, sau đó đến Vạn Kiếp (Hải Dương) và cuối cùng là Phù Lãng Trung vào đầu thời nhà Trần (thế kỷ 13).
Nghề gốm Phù Lãng có lịch sử lâu đời, hình thành và phát triển từ thế kỷ 14 thời nhà Trần. Tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, bạn có thể chiêm ngưỡng những sản phẩm gốm men nâu cổ, với niên đại từ thế kỷ 17 đến 19, thể hiện kỹ thuật độc đáo và tinh hoa của làng nghề. Những sản phẩm này toát lên vẻ đẹp trầm mặc, với gam màu da lươn, nâu vàng đặc trưng, mang đến cho người xem cảm giác hoài cổ, xưa cũ.
Làng gốm Phù Lãng: 700 năm lịch sử (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
Sản phẩm gốm chính tại làng Phù Lãng
Gốm Phù Lãng nổi tiếng với 3 loại hình chính:
Đồ dùng thờ cúng: lư hương, đỉnh, đài thờ…
Đồ gốm gia dụng: chum, bình vôi, lọ, vại…
Ấm hình thú, bình gốm và nhiều đồ gốm trang trí độc đáo.
Gốm Phù Lãng nổi tiếng với men da lươn độc đáo, tạo nên vẻ đẹp riêng biệt. Kỹ thuật đắp nổi chạm bong với màu men tự nhiên mang đến sự bền bỉ độc đáo. Dáng gốm thô mộc nhưng mạnh mẽ, thể hiện ngôn ngữ nguyên sơ của đất và lửa, toát lên chất nghệ thuật tạo hình đặc trưng.
Gốm Phù Lãng được ưa chuộng trong và ngoài nước.
5. Quy trình làm gốm tại làng Phù Lãng
5.1 Chọn đất và xử lý đất sét
Gốm Phù Lãng độc đáo bởi nguyên liệu đất đỏ hồng, khác biệt với đất sét xanh của Thổ Hà hay đất trắng của Bát Tràng. Nguồn đất được khai thác từ Thống Vát, Cung Khiêm (Bắc Giang) và vận chuyển bằng đường thủy trên sông Cầu đến làng Phù Lãng. Các nghệ nhân sử dụng loại đất đặc biệt, có độ dẻo cao để chế tác đồ sành.
Sau khi lấy đất về, người thợ phơi khô, trộn với đất cũ, đập nhỏ bằng ngón chân cái rồi ngâm nước. Tiếp theo, đất được xéo tròn, nề, chọn sạn, phá, sa nhiều lần cho đến khi đạt độ nhuyễn mịn. Ước tính, đất phải được nề xéo khoảng 10 lần trước khi chuốt thành sản phẩm trên bàn xoay.
Gốm Phù Lãng được làm từ đất sét đỏ hồng vùng Thống Vát, Cung Khiêm, trải qua công đoạn phơi, đập nhỏ, ngâm nước và nhào nặn cho đến khi dẻo mịn. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
Máy móc hỗ trợ thợ làm đất sét. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
5.2 Tạo dáng gốm Phù Lãng
Tạo dáng trên bàn xoay bằng tay: Nghệ nhân gốm sử dụng kỹ thuật vuốt tay và be chạch, ngồi trên ghế cao xoay bàn, tạo hình đất nhuyễn bằng những đường nét uyển chuyển. Trước khi đặt lên bàn xoay, đất được vò nhuyễn, sau đó được vỗ, nén, kéo để tạo nên hình dáng sản phẩm.
Đổ khuôn: Kỹ thuật đúc hiện vật sử dụng khuôn in để tạo hình sản phẩm hàng loạt. Quy trình bao gồm đặt khuôn giữa bàn xoay, ghim chặt, láng lòng, nén đất vào khuôn, vét đất lên lợi vành, xoay bàn và kéo cán tạo hình theo yêu cầu. Độ phức tạp của kỹ thuật đúc phụ thuộc vào đặc điểm sản phẩm.
5.3 Phơi sấy và chỉnh sửa các khâu
Sản phẩm được phơi khô, giữ nguyên hình dáng ban đầu, không nứt mẻ. Phương pháp sấy khô phổ biến hiện nay là sấy trong lò với nhiệt độ tăng dần, giúp nước bốc hơi từ từ.
Chuyên nghiệp cắt, gọt, gắn vòi, quai, tỉa hoa văn, tạo họa tiết, chỉnh sửa sản phẩm đến hoàn thiện.
Thợ gốm Phù Lãng đang trang trí sản phẩm. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
5.4 Chồng lò và đốt lò nung gốm
Chồng lò: Sản phẩm mộc được đặt vào lò nung theo quy tắc tối ưu hóa không gian, giúp tiết kiệm nhiên liệu và đạt hiệu quả nhiệt tối ưu.
Đốt lò:Nghệ thuật đốt lò gốm Phù Lãng đòi hỏi kỹ thuật cao, từ việc tăng nhiệt, kiểm tra sản phẩm đến khâu phối hợp nhịp nhàng giữa thợ cả, thợ đốt lò và những người chuyên ném củi. Sau khi nung xong, tất cả các cửa được bịt kín để nguội từ từ. Quá trình này kéo dài 2 ngày 2 đêm, sau đó cần thêm 1 ngày đêm để gốm nguội hẳn trước khi ra lò.
Gốm Phù Lãng: Nét truyền thống trăm năm với lò đốt củi. (98 kí tự)
Sản phẩm chín đều, màu men đẹp. (Ảnh: Xuân Phương/toquoc.vn)
Làng gốm Phù Lãng ẩn chứa tâm huyết của người nghệ nhân, thể hiện rõ trong quy trình sản xuất kéo dài 3 ngày 3 đêm. Mỗi sản phẩm mang dấu ấn thủ công độc đáo, là minh chứng cho truyền thống gốm sứ lâu đời hơn 700 năm, vang danh trong và ngoài nước. Hy vọng cẩm nang du lịch của Hải Âu Travel đã mang đến cho bạn cái nhìn trọn vẹn về làng nghề độc đáo này.
Nguồn: Tổng hợp.
