Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên: Giữ gìn nét văn hóa độc đáo

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên là lễ hội dân gian lớn nhất tại địa phương, gắn liền với bao thế hệ người dân vùng sông nước Yên Duyên, Yên Sở. Xuất hiện từ rất sớm, lễ hội gắn liền với điển tích về tình yêu dang dở giữa vua Lý Nhân Tông và công chúa Thủy Cung.

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên diễn ra ở đâu?

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên, lễ hội dân gian lớn nhất trong năm, được tổ chức tại làng cổ Yên Duyên – một ngôi làng có diện tích rộng lớn, tồn tại từ hàng ngàn năm. Nằm ở vị trí hiểm yếu, án ngữ khu vực đường thủy phía Nam Hoàng Thành Thăng Long xưa, làng Yên Duyên còn được gọi là làng Mui hay làng Mui Chùa trong chữ Nôm.

Nguồn gốc Lễ hội bơi chải Yên Duyên

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên (hay An Duyên) bắt nguồn từ truyền thuyết về vua Lý Nhân Tông và nàng công chúa Thủy Cung, tạo nên nét văn hóa độc đáo của vùng đất này.

Tên gọi này ẩn chứa câu chuyện tình lãng mạn giữa vua Lý Nhân Tông và công chúa Thủy Cung. Truyền thuyết kể rằng, khi nhà vua đi kinh lý, ông nhìn thấy một cô gái xinh đẹp xuất hiện trên sông Hồng. Vẻ đẹp của nàng khiến ông liên tưởng đến người con gái tài giỏi được trời định sẵn sẽ giúp ông cai trị đất nước, như bậc đế vương và hoàng hậu Ỷ Lan ngày xưa.

Bỏ qua lời mời gọi, cô gái bơi quanh thuyền ba vòng, tiếng hát vang lên, như muốn níu giữ dòng nước.

“Trăm lần thiếp phụ quân vương

Thủy quân cách trở âm dương du mà”

Nàng chìm dần cùng con thuyền, để lại trên mặt sông vệt phù sa đỏ như máu. Biến mất, nàng để lại sự bàng hoàng. Nhà vua ngay lập tức triệu tập các bô lão làng Mui lên quãng đê. Tất cả đồng lòng khẳng định, nàng chính là công chúa con vua Thủy Tế.

Lễ hội bơi chải Yên Duyên, dấu ấn mối tình dang dở giữa vua Trần Nhân Tông và nàng công chúa Thủy Cung.

Nhà vua lập Nghè thờ ngay chỗ công chúa hóa thân, phong hiệu Thần tiên mỹ nữ, tự Đại Vương, trùng hợp là ngày Rằm tháng Tám âm lịch. Để ghi nhớ mối nhân duyên dang dở, ông đổi tên làng thành An Duyên, ngụ ý mối tình đẹp đẽ, yên bình, ra đi nhẹ nhàng, không ràng buộc.

Từ dạo ấy, người dân làng An Duyên xây dựng Nghè thờ công chúa, đặt tên là Nghè Bà. Cũng từ đó, Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên được tổ chức, tưởng nhớ nàng công chúa Thủy Cung. Lễ hội diễn ra vào ngày rằm tháng Tám hằng năm, bắt đầu từ thế kỷ XI.

Ý nghĩa lễ hội bơi chải làng Yên Duyên

Vào ngày Rằm tháng Tám âm lịch, Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên vẫn được tổ chức, tưởng nhớ mối lương duyên dang dở của vị vua họ Lý và công chúa Thủy Cung. Dù người xưa đã không còn, lễ hội vẫn là dịp để dân làng thể hiện lòng thành kính và gìn giữ truyền thống văn hóa độc đáo.

Lễ hội truyền thống ở làng Yên Duyên, sau 20 năm gián đoạn, đã được khôi phục từ năm 2000 với đầy đủ nghi thức, trở thành ngày hội thường niên của người dân. Không chỉ là dịp tưởng nhớ mối lương duyên dang dở, lễ hội còn là cơ hội để mọi người rèn luyện sức khỏe, tăng cường tinh thần đoàn kết, đồng thời giáo dục truyền thống, khơi gợi tình yêu quê hương cho thế hệ trẻ. Lễ hội cũng là dịp để trai gái làng quê hẹn hò, kết duyên, thu hút đông đảo du khách ghé thăm sau khi khám phá những địa danh nổi tiếng của Hà Nội.

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên diễn ra như thế nào?

Chuẩn bị cho Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên:

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên, một lễ hội truyền thống được tổ chức với nghi thức thành kính, tôn nghiêm, có những quy định nghiêm ngặt. Những người được chọn tham gia đội bơi phải kiêng khem từ 7 đến 9 ngày trước lễ chính. Trong thời gian này, họ sinh hoạt hoàn toàn tập trung, từ ăn uống đến ngủ nghỉ. Tất cả được tổ chức tại khu vực nhà phe, nhà giáp để đảm bảo tinh khiết khi xuống Chải.

4.2 Phần lễ 

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên diễn ra trong ba ngày, từ 13 đến 15 tháng Tám âm lịch. Ngày đầu tiên là bơi thờ, nghi thức khai quang chải. Một lão trượng, diện áo dài đỏ, khăn xếp vàng, đai lưng màu, sẽ bước lên chòi trống hình tám mắt như thuyền rồng, được trang hoàng rực rỡ với hoa và lụa.

Làng Yên Duyên rộn ràng lễ hội, các bô lão diện trang phục chỉnh tề.

Tiếng trống hiệu lệnh 3 hồi 9 tiếng vang lên, báo hiệu lễ hội bơi chải làng Yên Duyên chính thức bắt đầu. Cụ trượng, tay cầm dùi trống, đánh vang từng nhịp, thúc giục 8 giáp tề tựu nơi lòng chải. Mỗi trai bơi, tay lăm lăm một dằm bơi chải, hồi hộp chờ đợi tiếng xuất phát. Tiếng trống dứt, bốn con thuyền lao vun vút trên mặt nước, rẽ sóng như những con rồng uy vũ, tranh tài quyết liệt.

4.3 Phần hội 

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên diễn ra trong ba ngày với ba nội dung: bơi thờ, bơi lèo và bơi giải. Ngày đầu, các cụ bô lão sẽ bơi vòng quanh cây nêu. Ngày thứ hai là vòng loại bơi lèo, chọn ra các đội xuất sắc vào chung kết. Ngày cuối cùng, các đội thi đấu để tranh giải, tìm ra những người chiến thắng.

Cuộc đua bơi chải kéo dài khoảng một cây số, với ba vòng đua cho mỗi lèo. Để chiến thắng, các đội cần rèn luyện sức khỏe dẻo dai, đồng thời phát huy tinh thần đồng đội và khả năng phối hợp nhịp nhàng.

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên quy tụ 8 đội (8 chải bơi) đại diện cho 8 giáp, mỗi đội với trang phục riêng biệt. Hiện nay, mỗi khu dân cư cử bốn đội tham gia: thanh niên, trai đinh, phụ nữ và người già. Đội trai đinh và thanh niên thi đấu ba vòng, trong khi đội phụ nữ và người già thi đấu hai vòng. Mỗi chải gồm 16 người bơi chính, cùng ba người lái chèo ở đuôi thuyền, một người ở đầu thuyền và một người tát nước.

Đội bơi chải Yên Duyên

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên xưa chỉ dành cho đội bơi nam, mỗi đội gồm 18 người, trong đó có 16 tay bơi. Nay, các bô lão đã mở rộng cho cả đội bơi nữ tham gia. Đội nữ có 16 người, gồm 14 tay bơi. Mỗi lượt thi đấu gồm 4 đội, mỗi đội bơi 3 vòng để xác định thứ hạng.

Chải bơi, được thiết kế theo hình đầu rồng, đuôi tôm, sơn son thếp vàng, dài 10 mét, rộng 1,5 mét, là linh hồn của Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên. 4 chiếc chải đua, tựa 4 con rồng uy vũ, mỗi con một sắc, đầu đuôi được tô điểm vàng son và cờ ngũ sắc rực rỡ, thi nhau tung tăng trên mặt hồ Tích Thủy, tạo nên một khung cảnh náo nhiệt, đầy sức sống. Tiếng hò reo, cổ vũ vang vọng cùng tiếng mái chèo khua nước tạo nên bản giao hưởng độc đáo của lễ hội.

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên được xem trọng bởi người dân nơi đây, họ kiêng kỵ nhất chuyện đắm chải. Theo quan niệm dân gian, đắm chải là điềm gỡ, báo hiệu những điều xui xẻo sắp xảy ra. Để hóa giải điều không may, các cụ trong làng phải làm lễ cúng Bà Chúa tại Nghè hoặc xem lại hướng cắm lêu. Nếu thấy lêu lệch so với đình làng và Nghè Bà, họ sẽ cắm lại để cầu mong sự bình an cho làng.

Hồ Tích Thủy náo nhiệt.

Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên là nét đẹp văn hóa độc đáo của vùng sông nước, nơi tinh thần thượng võ hòa quyện với tinh thần đoàn kết. Nếu có dịp ghé thăm Hà Nội vào tháng Tám âm lịch, đừng bỏ lỡ cơ hội tham gia lễ hội thú vị này, bạn nhé!

Nguồn: Tổng hợp