Lễ hội Tiên Công: Rước người độc đáo ở Hà Nam và Quảng Ninh
Lễ hội Tiên Công, một nét văn hóa độc đáo của Quảng Ninh, được tổ chức tại vùng đảo Hà Nam, thị xã Quảng Yên. Khám phá lễ hội cùng Hải Âu Travel để trải nghiệm những điều thú vị và độc đáo.
1. Sơ lược về lễ hội Tiên Công
1.1 Thời gian tổ chức lễ hội Tiên Công
Lễ hội Tiên Công, hay còn gọi là lễ rước người, là một lễ hội độc đáo và quy mô lớn được tổ chức tại thị xã Quảng Yên. Diễn ra từ mùng 5 đến mùng 7 tháng Giêng Âm lịch, lễ hội tưởng nhớ các vị Tiên Công đã khai khẩn và lập nên hòn đảo Hà Nam trù phú, nay là thị xã Quảng Yên.
Lễ hội Tiên Công diễn ra hàng năm tại đảo Hà Nam, Quảng Yên.
1.2 Truyền thuyết về lễ hội Tiên Công
Truyền thuyết kể rằng, đảo Hà Nam được khai khẩn bởi nhóm Tiên Công và cư dân từ Thăng Long, họ lấn biển, quai đê tạo dựng nên vùng đất này. Mỗi độ xuân về, các cụ Tiên Công lại nhớ về những lễ hội tưng bừng ở kinh thành. Để tưởng nhớ, họ mời những bô lão uy tín nhất trong làng xã đóng y phục giống vua, ngồi lên võng đào, kiệu rồng, tổ chức nghi lễ nghinh rước lên miếu đường, bày biện vật phẩm tế lễ y hệt như các lễ hội kinh thành. Lễ hội Rước người độc đáo của đảo Hà Nam ra đời từ đó, mô phỏng triều đình với lọng che, nhạc bát âm, hát xướng…
Lễ Tiên Công có tục rước người sống độc đáo.
Theo tư liệu lịch sử, vào thời nhà Lý – nhà Trần, một số người dân chài đã đến sinh sống ở vùng đất Quảng Yên ngày nay, chọn những gò đất cao trên triều để dãi chài, phơi lưới. Đến đầu thế kỷ XV (1434 – 1500), 6 nhóm Tiên Công và dân cư đã quai đê lấn biển, khai khẩn đất hoang để trồng lúa, lập làng, hình thành khu đảo Hà Nam. Trong số đó, 17 vị Tiên Công có nguồn gốc từ phường Kim Hoa (nay là Kim Liên), huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, phía Nam thành Thăng Long. Để tưởng nhớ công ơn của họ, các thế hệ sau đã lập miếu thờ thập thất ở thôn Cẩm La, tôn vinh những người có công khai phá vùng đất này.
Lễ hội Tiên Công được tổ chức ở đâu?
Lễ hội Tiên Công, được tổ chức tại đền Thập cửu Tiên Công thuộc xã Cẩm La, là một lễ hội truyền thống lâu đời của người dân Quảng Yên. Được biết đến với nhiều tên gọi như Hội Miếu Tiên Công, Hội Miếu La, hay Hội Thập cửu Tiên Công, lễ hội ngày nay là của chung bốn xã: Cẩm La, Trung Bản, Phong Cốc và Yên Đông. Do đó, tên gọi “Hội Tiên Công Tứ xã” cũng chính là để chỉ lễ hội này. Diễn ra đều đặn hàng năm, lễ hội Tiên Công góp phần giữ gìn truyền thống văn hóa của cha ông, đồng thời thu hút du khách thập phương, góp phần phát triển du lịch tâm linh Quảng Ninh.
Lễ rước Tiên Công: Thượng thọ tề tựu.
Những nghi lễ thú vị tại lễ hội Tiên Công
2.1 Các bước chuẩn bị
Lễ hội mừng thọ tổ chức vào mùng 4 đến 7 tháng Giêng Âm lịch, nhưng công tác chuẩn bị đã bắt đầu từ tháng Chạp năm cũ. Các cụ ông, cụ bà sắp bước sang tuổi 80, 90 được gia đình thông báo và mời người thân đến dự lễ. Tối mùng 3 tháng Giêng, trưởng mỗi dòng họ sẽ cùng cúng yết cáo tổ tiên danh sách những cụ ông, cụ bà chuẩn bị thọ thêm tuổi.
2.2 Những nghi lễ được tổ chức
Lễ Ra cỗ họ, hay còn gọi là Lễ tế Tổ, là nghi lễ trọng đại mở đầu lễ hội Tiên Công, được tổ chức vào ngày mùng 4 bởi các con cháu dòng họ Tiên Công tại từ đường thờ tổ tiên. Đây là dịp để các gia đình có cụ ông cụ bà đến tuổi thượng thọ dâng lễ vật kính cáo Tiên công và tổ tiên, tạ ơn phúc lành cho người cao tuổi được hưởng thọ. Đồng thời, lễ này cũng là dịp để thông báo với hội đồng gia tộc về cụ nào được thượng thọ và mời bà con trong họ đến dự lễ mừng thọ.
Tế Tổ tại từ đường dòng họ.
Mừng thọ ông bà, con cháu trong gia đình tất bật chuẩn bị. Trang trí khuôn viên theo truyền thống, đặc biệt là trang phục cho ông bà: áo gấm, khăn thêu chữ thọ, gậy chống. Bàn ghế, cỗ bàn được bày biện chu đáo, sẵn sàng cho một ngày hội đoàn tụ ấm áp, vui tươi của cả dòng họ.
Vào ngày 6 tháng giêng, nếu gia đình không tổ chức đoàn rước cụ thượng về miếu Tiên Công lễ tổ, họ sẽ thực hiện đội lễ đưa cụ thượng lên miếu. Những gia đình có điều kiện hơn sẽ cùng dòng họ và làng xóm tổ chức đoàn rước long trọng bằng võng đào về miếu Tiên Công để lễ tổ, gọi là nghi lễ Rước thọ và Rước người.
Lễ dâng Tiên Công
Lễ hội Tiên Công náo nhiệt nhất vào ngày chính hội (mùng 7), với nghi lễ Rước người độc đáo chỉ có tại Quảng Ninh. Nghi lễ này thể hiện lòng tôn kính và biết ơn đối với các Tiên Công, những người già nhiều phúc đức được trời đất phù hộ sống thọ và khỏe mạnh. Văn hóa thờ phụng ông bà tổ tiên được thể hiện rõ nét trong nghi lễ độc đáo này.
Ngoài những nghi lễ độc đáo, phần hội còn rực rỡ sắc màu với các trò chơi dân gian hấp dẫn như đu, chọi gà, cờ người, tổ tôm điếm, hát đúm, đấu vật, đắp đê… Đặc biệt, cụ thượng đắp đê và đấu vật không chỉ là trò chơi vui nhộn mà còn là nghi thức mở đầu đầy ý nghĩa của lễ hội.
Tiên Công rộn ràng lễ hội.
Ngày xưa, sau khi lễ tiên công hoàn tất, làng xã sẽ cử hai cụ thượng khỏe mạnh đại diện làm nghi lễ đắp đê. Một con đê nhỏ tượng trưng được dựng sẵn, cùng những hòn đất vuông vắn để hai cụ thượng nghi lễ. Đây là nghi thức khởi đầu cho việc đào mương, bồi đắp đê điều, chuẩn bị cho mùa màng bội thu. Theo phong tục cổ xưa, gia đình nào có người mất trong dịp Tết phải chờ lễ động thổ này kết thúc mới được làm lễ tang và đào huyệt. Việc vi phạm tục lệ này có thể mang đến vận xui cho cả làng, và gia đình sẽ bị hàng tổng phạt nặng nếu làng gặp điều không may trong năm.
Sau lễ động thổ, các cụ thượng lão tiếp tục nghi thức đấu vật – một màn trình diễn nhẹ nhàng, mang tính biểu tượng. Các cụ chỉ thực hiện vài động tác, đi lại vài vòng, và người khoẻ hơn sẽ nhấc bổng người còn lại lên khỏi mặt đất để giành chiến thắng. Lễ đắp đê và đấu vật đều ẩn chứa ý nghĩa giáo dục con cháu về tầm quan trọng của sức khỏe, công tác thủy lợi, và bảo vệ làng xã.
Ngày mùng 7 chính hội, vào giờ ngọ, đoàn tế đại diện của Tứ xã tổ chức lễ tế giã, chính thức khép lại lễ hội.
Các trò chơi tại lễ hội Tiên Công.
Quảng Ninh là điểm đến lý tưởng để bạn hòa mình vào những lễ hội truyền thống độc đáo. Từ lễ hội Tiên Công rực rỡ sắc màu đến lễ hội Bạch Đằng hào hùng, lễ hội chùa Long Tiên linh thiêng hay lễ hội đền Cửa Ông linh thiêng, mỗi lễ hội đều mang nét văn hóa đặc trưng riêng. Chúc bạn có hành trình khám phá Quảng Ninh đầy niềm vui và kỷ niệm!
Nguồn: Tổng hợp
