Lễ hội Trà Cổ: Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia độc đáo tại Móng Cái

Lễ hội Trà Cổ, di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, lại về với người dân Trà Cổ Móng Cái, mang đến không khí náo nhiệt và là dịp đoàn tụ của đồng hương.

Truyền thuyết về Lễ hội Trà Cổ

Nằm tại khu Nam Thọ, phường Trà Cổ, thành phố Móng Cái, Quảng Ninh, Đình Trà Cổ được xây dựng từ thời Hậu Lê. Trải qua nhiều biến động lịch sử, ngôi đình vẫn kiêu hãnh, vững chãi như một biểu tượng chủ quyền, văn hóa Việt Nam trên đất biên cương.

Đình Trà Cổ – Di sản cổ kính Việt Nam.

Đình Trà Cổ, theo sử sách, gắn liền với truyền thuyết Người Trà Cổ, tổ Đồ Sơn. Vào năm 1461, những người dân đánh cá từ đất Đồ Sơn (nay thuộc Hải Phòng) thường ra khơi kiếm sống, đến cả vùng cửa biển (nay thuộc Trà Cổ, Móng Cái). Trong một cơn bão tố, mười hai gia đình bị bão cuốn trôi vào một bán đảo hoang vu, chỉ có sú vẹt và lau sậy. Sáu gia đình, kiệt sức và nản lòng, đã quay về quê cũ. Sáu gia đình còn lại, với ý chí kiên cường, quyết tâm bám trụ, xây dựng vùng đất mới. Từ sáu nếp nhà đơn sơ ban đầu, xóm làng dần trở nên trù phú. Như bao làng quê khác, đình Trà Cổ được bà con góp công, góp của xây dựng. Nhân dân địa phương về quê cũ, xin chân hương các vị thành hoàng làng (Không Lộ, Giác Hải, Nhân Minh, Huyền Quốc, Quảng Trạch) về thờ tại Đình. Đình cũng là nơi phối thờ của 6 vị tiên công, những người có công khai khẩn, lập nên vùng đất Trà Cổ xưa.

Đình Trà Cổ, một công trình kiến trúc cổ kính, đã trải qua nhiều lần trùng tu lớn từ khi được xây dựng. Lần trùng tu gần nhất diễn ra vào năm 2012, khôi phục vẻ đẹp nguyên sơ của ngôi đình. Nằm trên khu đất rộng hơn 1000m2, đình quay hướng Nam, mang kiến trúc độc đáo kiểu chữ đinh. Với 05 gian 02 trái bái đường và 03 gian hậu cung, ngôi đình được xây dựng theo kết cấu gỗ truyền thống. Hệ thống khung gỗ được liên kết chắc chắn bằng các chốt mộng, tạo nên một kiến trúc vững chãi, bề thế. Mái đình lợp ngói vẩy, bốn góc đao cong vút như con thuyền rẽ sóng ra khơi, mang đến vẻ đẹp uy nghi, thanh tao. Những bức cốn chạm trổ tinh xảo, sống động với đề tài phong phú như long cuốn thủy, phượng bay, hổ rình mồi… là điểm nhấn độc đáo của đình Trà Cổ. Mỗi tác phẩm chạm khắc đều là một kiệt tác nghệ thuật, góp phần tôn vinh giá trị văn hóa của ngôi đình. Với quy mô đồ sộ và kiến trúc độc đáo, đình Trà Cổ là một trong những ngôi đình tiêu biểu của vùng Đồng bằng Bắc Bộ, thu hút du khách bởi vẻ đẹp cổ kính và những giá trị văn hóa lịch sử to lớn.

Đình còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá, bao gồm 3 đỉnh hương đồng, 2 hạc cưỡi đầu rùa bằng gỗ sơn son thiếp vàng, 8 long ngai bằng gỗ thời Nguyễn và 12 sắc phong bằng giấy.

Hoạt động chính Lễ hội Trà Cổ

2.1 Thời gian tổ chức Lễ hội Trà Cổ

Hàng năm, từ mùng 1 đến mùng 3 tháng 6 âm lịch, người dân Trà Cổ tưng bừng mở hội đình để tưởng nhớ công ơn Thành hoàng. Ngôi đình cổ kính không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh mà còn là một công trình kiến trúc độc đáo, là minh chứng cho văn hóa tâm linh nơi địa đầu Tổ quốc. Sau một thời kỳ gián đoạn do chiến tranh, lễ hội Trà Cổ được khôi phục lại năm 1993 và đến nay vẫn là điểm nhấn văn hóa, niềm tự hào của người dân nơi đây.

Lễ hội truyền thống lưu giữ nét đẹp văn hóa sông Hồng, với những phong tục độc đáo và quy định nghiêm ngặt. Từ việc lựa chọn người làm ông Đám đến việc chăm sóc chú ỉn được gọi là Ông Voi, tất cả đều thể hiện sự tôn kính và lòng thành đối với tín ngưỡng cổ xưa.

2.2 Các hoạt động trong khuôn khổ lễ hội

Lễ hội Đồ Sơn bắt đầu từ ngày 25 tháng 5 với đoàn thuyền rước từ Trà Cổ về quê tổ. Ngày 30 tháng 5, thuyền quay trở lại Trà Cổ. Ngày 1 tháng 6, lễ hội chính thức khai mạc với nghi thức rước Vua ra bể (hay rước Vua ra miếu). Đoàn rước gồm quân đội cầm vũ khí, cờ thần, phường bát âm, bát bửu và người cầm cờ được lựa chọn từ cuối hội năm trước, là người cường tráng, trẻ đẹp và có đạo đức.

Nghi thức rước vua mở đầu lễ hội

Sau lễ rước là cuộc thi các sản phẩm chăn nuôi, trồng trọt, nổi bật là cuộc thi “Ông Voi” – những chú lợn được dân làng và cai đám chăm sóc chu đáo từ nhiều tháng trước. Bên cạnh đó, nét độc đáo của lễ hội Trà Cổ còn là hội thi làm cỗ, thi nấu ăn, tạo cơ hội cho những người tài năng được cả làng biết đến.

Lễ hội Trà Cổ được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (2020).

Lễ hội khép lại vào ngày mùng 6 với tiết mục múa bông rực rỡ. Người dân thành tâm cầu nguyện trời đất, thần linh phù hộ cho một năm mới bội thu cá tôm, buôn bán thịnh vượng, mùa màng tốt tươi, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Hội thi Ông Voi là điểm nhấn đặc sắc của Lễ hội Trà Cổ.

Hội thi ông Voi là cuộc thi độc đáo giữa 12 chú lợn, mỗi chú được một cai đám nuôi dưỡng và chăm sóc, tượng trưng cho 12 vị tiên công khai phá Trà Cổ xưa. Theo truyền thống, trước lễ hội, làng Trà Cổ chọn ra 12 người, gọi là cai đám, để chuẩn bị nuôi lợn cho năm sau, giữ gìn và phát huy nét văn hóa độc đáo này.

Cai đám thường là những người trung tuổi, khỏe mạnh, biết làm ăn, có đạo đức tốt và lối sống lành mạnh. Họ có gia đình hòa thuận, không vướng tang ma. Được làng chọn làm cai đám là một vinh dự lớn, bởi người xưa tin rằng gia đình nào làm tốt công việc này sẽ được ban lộc, mạnh khỏe, ăn nên làm ra.

Từ đầu năm, mỗi gia đình đều nuôi một con lợn, được nâng niu gọi là “ông Voi”, như linh vật của nhà và làng. Ông Voi được chăm sóc chu đáo, ở riêng trong chuồng sạch sẽ, mát mẻ, có quạt và màn chống muỗi.

Chiều 30/5 âm lịch, sau lễ tế gia tiên, 12 ông Voi được các cai đám tắm rửa sạch sẽ, đặt vào những chiếc cũi sơn đỏ có mái rèm che. Sau đó, họ được rước ra sân đình, xếp thành hai hàng đối diện nhau để chầu thần. Trưởng cai đám đứng đầu bên phải, Phó cai đám đứng đầu bên trái, mỗi bên 6 ông Voi, xếp theo hàng dọc trước cửa đình.

Chuẩn bị kỹ lưỡng cho lễ hội Trà Cổ, “Ông Voi” sẵn sàng.

Theo tục lệ, các ông Voi phải chầu thần tại đình một đêm. Nhiệm vụ cai đám là túc trực ở đình, cùng ban tổ chức lo chu toàn các nghi lễ, đèn nhang cho đến khi hội kết thúc. Đây là trọng trách danh dự mà mỗi người đàn ông chỉ được đảm nhận một lần trong đời, khiến họ ý thức rõ ràng về vai trò của mình.

Sau lễ tế thần, cuộc thi chọn Voi sẽ diễn ra. Ông Voi nào có thân dài nhất, vòng cổ to đẹp, và nặng nhất sẽ giành giải Nhất. Kết thúc cuộc thi, các ông Voi trở về hình dạng lợn bình thường, gia đình cai Đám có thể bán chúng cho thương lái hoặc giết thịt. Duy nhất ông Voi đoạt giải Nhất sẽ được giữ lại để mổ tế thần. Lễ trao thưởng cho cai đám có ông Voi giải cao nhất sẽ được tổ chức vào sáng hôm sau, ngày chính hội.

Lễ tế đình Trà Cổ mang đậm nét linh thiêng, thể hiện qua nghi thức đặt túm lông vai ông Voi vào gốc đa cạnh sân đình sau khi cúng. Đây là một phần không thể thiếu trong mâm lễ, bên cạnh thủ lợn, góp phần tôn vinh sự linh thiêng của lễ hội.

Lễ hội Trà Cổ không chỉ thể hiện lòng biết ơn, sự tưởng nhớ của người dân đối với các vị Thành hoàng, mà còn là minh chứng cho tinh thần đoàn kết, trách nhiệm của họ trong việc bảo vệ và xây dựng biên giới vững mạnh. Bên cạnh đó, du khách đến Quảng Ninh còn được trải nghiệm những lễ hội độc đáo khác như chùa Ba Vàng, Carnaval Hạ Long, Bạch Đằng,… mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống, góp phần tạo nên nét đẹp độc đáo cho du lịch Việt Nam.

Nguồn: Tổng hợp