Lễ Tế Trời Đàn Nam Giao: Di sản văn hóa cung đình độc đáo thời Nguyễn

Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao, nghi lễ quan trọng bậc nhất thời nhà Nguyễn, khẳng định uy quyền của Hoàng đế và tính chính thống của triều đại. Đây cũng là nét văn hóa cung đình độc đáo, chứa đựng giá trị lịch sử và nhân văn sâu sắc.

1. Lễ tế trời được tổ chức ở đâu?

Lễ hội tế trời, đúng như tên gọi, được tổ chức tại Đàn Nam Giao, nay thuộc phường Trường An, thành phố Huế. Nằm trên vị thế cao ráo, thoáng đãng, Đàn Nam Giao được xây dựng tại làng Dương Xuân, phía nam Kinh thành Huế, với diện tích 390m dài, 263m rộng. Khởi công vào ngày 25 tháng 3 năm 1806, đến ngày 27 tháng 3 năm 1807, vua Gia Long, vị vua triều Nguyễn đầu tiên, đã chính thức tổ chức lễ tế trời tại đây.

Đàn Nam Giao đã được khôi phục một phần.

Đàn Nam Giao, một địa danh lịch sử linh thiêng, từng là nơi các vị vua triều Nguyễn long trọng tổ chức lễ tế trời đất vào những ngày đầu xuân. Nằm trong khuôn viên rộng lớn hình chữ nhật (390m x 260m), Đàn Nam Giao là một tổ hợp kiến trúc độc đáo, bao gồm Giao đàn, Trai cung, Trần trù và Thần khố. Nơi đây được bao bọc bởi rừng thông xanh mát, với bốn cửa chính hướng về bốn phương trời, mỗi cửa đều được trang trí bằng bình phong đá uy nghi. Đàn tế được xây dựng theo kiến trúc 3 tầng bằng gạch, hài hòa về cấu tạo và kích thước, mang vẻ đẹp riêng biệt với các dạng thức và màu sắc độc đáo.

Tầng trên cùng là Viên đàn hình tròn, tượng trưng cho Trời, với 5 án thờ: chính giữa thờ Trời (Hiệu Niên Thượng Đế) và Đất (Hoàng địa kỳ), các án còn lại thờ Thái tổ Gia Dụ Hoàng đế, Thế tổ Cao Hoàng đế, Thánh tổ Nhân Hoàng đế, Hiến tổ Chương Hoàng đế.

Phương đàn (hay Tùng Đàn) ở tầng giữa được xây theo hình vuông cao 2 thước 5 tấc, rộng 72 trượng, với 8 án tòng tự (8 vị được dự thờ). Tầng dưới cùng cũng hình vuông, cao 1 thước 9 tấc, rộng 130 trượng 7 thước, có bốn mặt thềm đều bốn bậc.

Đàn được bao bọc bởi rừng thông cổ thụ do các vua Nguyễn trồng.

Đàn Nam Giao là biểu tượng độc nhất vô nhị của văn hóa cung đình Huế, là đàn tế trời duy nhất còn sót lại trong số những đàn tế cổ ở cố đô. Kiến trúc độc đáo và nghi thức thiêng liêng của Lễ tế trời tại đây đã được ghi chép trong nhiều tài liệu Mộc bản Triều Nguyễn, góp phần tạo nên nét đẹp văn hóa đặc sắc. Nơi đây trở thành điểm thu hút du khách, mang đến trải nghiệm văn hóa độc đáo cho du khách ghé thăm Huế.

Nguồn gốc Lễ tế trời Đàn Nam Giao

Lễ tế trời là nghi lễ trọng đại trong văn hóa cung đình nhà Nguyễn, thể hiện ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo đối với chế độ quân chủ Việt Nam. Theo tư tưởng Nho giáo, nhà vua là Thiên tử, được mệnh trời ban quyền trị vì. Do đó, việc tế trời đất (Tế Nam Giao) luôn được các triều đại phong kiến coi trọng. Dưới triều Nguyễn, Lễ tế trời đất được nâng lên tầm quan trọng hàng đầu, được xếp vào hàng Đại tự và tổ chức long trọng vào dịp đầu xuân.

Kể từ khi hoàn thành vào năm 1807, Đàn Nam Giao trở thành nơi tổ chức Lễ tế trời thường niên của các vị vua triều Nguyễn vào mùa xuân. Trong suốt 138 năm trị vì, triều Nguyễn đã thực hiện 98 buổi Lễ tế trời long trọng tại đây, cho đến khi kết thúc vào ngày 23 tháng 3 năm 1945.

Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao được tổ chức ra sao?

Chuẩn bị cho Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao: Các bước cần thiết.

Sau Tết Nguyên đán, Khâm Thiên Giám, cơ quan phụ trách lịch pháp dưới triều Nguyễn, sẽ chọn một ngày tốt và dâng lên vua phê duyệt. Khi ngày đã được chọn, triều đình bắt đầu chuẩn bị cho Lễ tế trời trọng thể tại Đàn Nam Giao.

Hương thân kỳ lão 6 huyện Thừa Thiên bày hương án dọc đường, lạy đón vua khi xa giá đi ngang.

Một ngày trước lễ tế, từ canh 5, Cấm binh được lệnh dàn quân nghiêm mật xung quanh đàn tế. Từ trong ra ngoài, bao gồm các khu vực Trần trù, Thần khố và Trai cung, đều được canh giữ cẩn mật bằng cờ xì, giáo mác. Lính của các quân bộ Binh xếp hàng nghiêm chỉnh dọc hai bên đường xa giá của nhà vua, kéo dài từ Đại Nội đến bến Phu Vân Lâu, qua bến đò bờ nam sông Hương đến tận Đàn Nam Giao. Kỳ lão 6 huyện thuộc phủ Thừa Thiên bày hương án hai bên đường, từ bến đò đến đàn tế, chờ đợi và tiễn đưa xa giá cho đến khi nhà vua yên vị tại Trai cung.

Nhà vua băng hà 3km ngự lộ, được rước vào Trai cung nghỉ ngơi, chuẩn bị cho lễ tế chính thức vào hôm sau.

Sáng sớm trước ngày tế lễ, nghi thức rước Đồng nhân bắt đầu. Thái giám từ Cần chánh cung mang Đồng nhân đến Thái Thường tự, sau đó rước lên đặt tại Trai cung ở Đàn Nam Giao. Cờ xí phấp phới, gươm dựng nghi nghiêm, hàng vạn binh lính, kỳ lão và dân chúng từ khắp nơi đổ về. Vua xuất hành đến Đàn Nam Giao với ba đạo: Tiền đạo, Trung đạo và Hậu đạo. Tiền đạo dẫn đầu là hai thớt voi được trang hoàng lộng lẫy.

Tại khu vực nhà bếp (Thần trù), các Đại thần Bộ Lễ và Thái tường tự đang khẩn trương hoàn thành các bước chuẩn bị quan trọng nhất cho Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao. Các phẩm vật hiến tế được giám sát chặt chẽ, đảm bảo nghi lễ quốc gia được thực hiện chu đáo.

Lễ vật dâng lên trong nghi thức tế lễ bao gồm vô số loại trái cây, hương hoa, trầm trà, bánh trái, đèn sáp và không thể thiếu bộ tam sinh: bò, lợn, dê. Những con vật được lựa chọn kỹ càng, giết mổ theo quy trình nghiêm ngặt, đảm bảo sự thanh sạch trước khi dâng tế.

Tượng Đồng nhân được rước vào điện Cần Chánh 3 ngày trước Lễ tế trời.

Trên các tầng đàn, hàng trăm đồ thờ bằng đồng, gỗ, vàng được bày biện theo điển lệ triều đình, mỗi món chỉ dành riêng cho Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao, không được sử dụng trong bất kỳ dịp nào khác.

Hàng trăm đồ thờ bằng đồng, gỗ, vàng bày biện theo điển lệ.

Buổi chiều trước lễ tế, một buổi diễn tập với đầy đủ nghi thức sẽ được tổ chức. Tất cả các quan chức có phận sự trong lễ tễ đều phải tham dự, ngoại trừ nhà vua.

Lễ tế trời tại Đàn Nam Giao diễn ra vào ngày nào?

Lễ vật gồm hương, đèn, trầm trà, trâu, bò, dê, lụa, vàng, ngọc, chén, bát, xuôi, rượu… đã được sắp đặt trang trọng tại Phương đàn và Hạ đàn. Các quan Phân hiến, Bồi tế, Chấp sự đã có mặt tại vị trí của mình. Ca công cung kính đứng chờ ở hai bên đàn. 30 viên quản cai, quản vệ, cai đội, hiệu úy của Thân binh và Cấm binh dàn hàng hai bên Viên đàn. 8 viên quản vệ, cai đội lính Thân binh, Cấm binh giơ cao đèn, đuốc, kiếm ở hai bên bậc cấp Hạ đàn và Phương đàn, sẵn sàng đón vua đến làm lễ.

Thanh Bình Thự, cơ quan chuyên trách âm nhạc và vũ khúc triều đình.

Ngày lễ, vua và đại thần khoác lên mình trang phục cổn miện mang đậm dấu ấn riêng, được biến đổi từ quy chế Trung Hoa. Áo cổn thêu 12 chương, mũ miện với 12 sợi lưu chỉ, biểu trưng quyền uy tối thượng của Hoàng đế nhà Nguyễn, thể hiện khát vọng tự tôn, độc lập, sánh ngang với Bắc quốc.

Vua, quan chỉnh tề tế trời Đàn Nam Giao.

Lễ tế trời diễn ra trang trọng, nghi thức cầu kì, kéo dài từ đêm tối đến rạng sáng.

Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao diễn ra với nghi thức nghiêm ngặt và lễ nghi cầu kỳ, kéo dài nhiều giờ đồng hồ. Sau khi lễ hoàn tất, vua và tùy tùng lên kiệu trở về hoàng cung trong im lặng, thể hiện sự trang nghiêm, thành kính khác hẳn với khi xuất cung.

Lễ kết thúc, nhà vua hồi cung trong im lặng.

Âm thanh chiêng trống vang vọng khắp kinh thành, báo hiệu Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao đã thành công tốt đẹp. Đoàn rước của vua về đến cung, mang theo lời khấn nguyện cầu mong quốc thái dân an đã được các đấng siêu nhiên ghi nhận.

Khung cảnh Đền Nam Giao ngày nay 

Đàn Nam Giao, dù đã bị bỏ hoang từ năm 1945, nay đã được trùng tu phục hồi và trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá Huế yên bình. Nơi đây từng là nơi tổ chức Lễ tế trời, nghi lễ trang trọng nhằm cầu mong mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Đặc biệt, trong mùa Festival Huế 2004, sau 60 năm vắng bóng, Lễ tế trời đã được phục dựng, trở thành điểm nhấn đặc sắc và được tiếp tục tổ chức trong các mùa festival tiếp theo. Nếu có dịp đến Huế vào những ngày diễn ra festival, đừng bỏ lỡ cơ hội chứng kiến nghi lễ độc đáo và đầy ý nghĩa này.

Nguồn: Tổng hợp