Nhã nhạc cung đình Huế: Di sản văn hóa phi vật thể quý giá của nhân loại

Nhã nhạc cung đình Huế, di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, là niềm tự hào của người Huế và là báu vật của Việt Nam. Cùng Hải Âu Travel khám phá nét đẹp tinh hoa của loại hình nghệ thuật độc đáo này!

Nhã nhạc cung đình Huế: nét đẹp văn hóa truyền thống

Nước ta, cùng với Trung Quốc, Nhật Bản và Triều Tiên – ba quốc gia đồng văn tại châu Á – chia sẻ nhiều nét tương đồng trong văn học nghệ thuật, đặc biệt là âm nhạc cung đình. Tại Việt Nam, những hình thức âm nhạc chính thống chỉ được biểu diễn trong các dịp trọng đại như lễ tế Giao, tế Miếu và triều hội. Từ đó, thuật ngữ “Nhã Nhạc” ra đời, gợi nhắc sự kết hợp hài hòa giữa Lễ và Nhạc, tạo nên một nét đẹp văn hóa đặc trưng của đất nước.

Nhã nhạc Huế: Niềm tự hào cố đô.

Nhã nhạc là thuật ngữ chỉ chung các loại hình nghệ thuật âm nhạc, múa và kịch hát, thường được trình diễn trong các nghi lễ tôn giáo, chính trị và ngày lễ quốc gia do triều đình tổ chức. Những buổi biểu diễn này cũng là dịp để vua và hoàng tộc giải trí. Từ thời nhà Hồ, “Nhã nhạc” bắt đầu được sử dụng để chỉ riêng âm nhạc cung đình, đặc biệt là âm nhạc trong các nghi lễ. Đôi khi, thuật ngữ này cũng được dùng để gọi một nhóm nhạc hoặc dàn nhạc cụ cụ thể.

Ngày 7/11/2003, Nhã nhạc cung đình Huế, loại hình âm nhạc bác học, biểu tượng của âm nhạc cung đình, đã được UNESCO vinh danh là Kiệt tác phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại, đồng thời được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể. Sự kiện này đã nâng tầm giá trị văn hóa của Huế, biến cố đô thành điểm sáng trên bản đồ du lịch, thu hút du khách bởi nét đẹp cổ kính, hoài niệm cùng dòng sông Hương thơ mộng.

Khám phá lịch sử hình thành và phát triển Nhã nhạc cung đình Huế.

Nhã nhạc cung đình Huế: Lịch sử hình thành

Nhã nhạc Việt Nam trải qua dòng chảy thời gian, ghi dấu ấn bởi tiến trình hình thành và phát triển rõ nét. Mỗi giai đoạn đều được lưu giữ cẩn trọng, minh chứng cho sự kế thừa, bảo tồn và phát huy không ngừng của nhiều thế hệ. Từ đó, loại hình nghệ thuật này ngày càng phong phú, tinh tế, đạt đến đỉnh cao rực rỡ dưới thời triều Nguyễn.

Kinh thành Huế: Nhã nhạc cung đình xưa.

Xuất hiện từ thời nhà Lý, Nhã nhạc Việt Nam ban đầu là loại hình âm nhạc cung đình, thể hiện uy quyền và sự hưng thịnh của chế độ phong kiến. Để phù hợp với vị thế cao sang, Nhã nhạc luôn được trau chuốt về lời lẽ tao nhã, điệu thức thanh tao, toát ra khí chất quý phái của hoàng tộc.

Tiến trình phát triển của Nhã Nhạc cung đình Huế

Xuất hiện từ thế kỷ 13 dưới thời nhà Lý, Nhã Nhạc cung đình Huế đã trải qua một tiến trình phát triển rõ ràng, gắn liền với lịch sử nước nhà. Đến thời Lê (1427 – 1788), loại hình nghệ thuật này trở thành độc quyền của giới quý tộc và bác học, với kết cấu phức tạp, quy mô tổ chức chặt chẽ. Giai đoạn này, Nhã Nhạc được phân chia thành nhiều loại hình riêng biệt như Giao nhạc, Miếu nhạc, Cửu nhật nguyệt lai trùng nhạc, Đại triều nhạc, Thường triều nhạc, Đại yến nhạc, v.v. Tuy đạt được những thành công nhất định, Nhã Nhạc không duy trì được sự phát triển liên tục và dần đi vào thời kỳ suy thoái vào những năm cuối triều Lê do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Dàn nhạc công Nhã Nhạc ngày trước

Nhã nhạc cung đình Huế đạt đến đỉnh cao phát triển và tổ chức bài bản nhất dưới thời nhà Nguyễn (1802-1945), đặc biệt từ nửa đầu thế kỷ XIX. Vua Gia Long, khi mới lập nghiệp ở phương Nam, đã sớm nhận thức được giá trị của âm nhạc trong việc “di dưỡng tinh thần”. Từ đó, Nhã nhạc gắn liền với cung đình Huế và phát triển theo mô thức, quy phạm của chế độ quân chủ, tạo nên một di sản văn hóa độc đáo.

Giai đoạn nhà Nguyễn đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của âm nhạc cung đình, đặt nền móng vững chắc cho các đời vua kế tiếp. Lúc này, loại hình âm nhạc này được tổ chức bài bản, quy mô với hàng trăm nhạc chương và lời ca bằng chữ Hán, góp phần tạo nên một hệ thống âm nhạc cung đình hoàn chỉnh và giàu bản sắc.

Nhạc cung đình Huế

Nhã Nhạc cung đình Huế, được tôn vinh là quốc nhạc, chỉ được trình diễn trong những dịp trọng đại như lễ tế trời, lễ mừng đăng quang, lễ mừng thọ vua hay tiếp đón sứ thần. Triều đình dành riêng Nhã Nhạc cho những sự kiện mang ý nghĩa to lớn, khẳng định vị thế của loại hình âm nhạc này. Việc gọi Nhã Nhạc là Nhã Nhạc cung đình Huế là do triều đại này đã đóng đô ở Huế suốt gần 150 năm, gắn liền với sự phát triển và phổ biến của loại hình âm nhạc này.

Dẫu phát triển mạnh mẽ dưới thời Nguyễn, Nhã Nhạc cung đình Huế từng đối mặt nguy cơ mất vị thế khi âm nhạc và nhạc cụ phương Tây du nhập. Biến cố lịch sử với sự sụp đổ của triều đại phong kiến năm 1945 cũng là một cú sốc. Thế nhưng, bất chấp thăng trầm, Nhã Nhạc cung đình Huế vẫn giữ nguyên vẻ đẹp thanh tao, nhã nhặn, lưu giữ tinh hoa văn hóa truyền thống của đất nước.

Tiểu nhạc cung đình trình diễn tại Diên Thọ.

Nghệ thuật Nhã nhạc cung đình Huế: Giá trị to lớn.

Giá trị của Nhã nhạc cung đình Huế đến từ cấu trúc nhạc chương, thể hiện sự tinh tế và uy nghi của triều đình Huế.

Nhã Nhạc, hệ thống âm nhạc cổ truyền của Trung Quốc, được Bộ Lễ biên soạn, mỗi nghi lễ có nhạc chương riêng biệt. Lễ tế Giao với 10 chương mang chữ Thành, thể hiện thành công, trong khi Lễ Tế Xã tắc với 7 chương chữ Phong, cầu mong mùa màng tốt đẹp. Tế Miếu với 9 chương chữ Hòa, mong muốn hòa hợp, còn Tế Lịch Đại Đế vương với 6 chương chữ Văn, biểu thị trí tuệ. Lễ Đại triều sử dụng 5 bài chữ Bình, ý nghĩa hòa bình, Lễ Vạn thọ 7 bài chữ Thọ, thể hiện trường tồn, và Lễ Đại yến 5 bài chữ Phúc, mang ý nghĩa phúc lành.

Nhã nhạc cung đình Huế hoành tráng, ấn tượng.

Triều đình nhà Nguyễn thời Gia Long kế thừa và phát triển Nhã Nhạc thời Lê, bổ sung thêm các loại thể nhạc mới như Huyền Nhạc, Ty Trúc Tế Nhạc, Ty Chung, Ty Khánh và Ty Cổ, tạo nên hệ thống âm nhạc phong phú phục vụ các nghi lễ cung đình.

3.2 Tổ chức nhạc khí

Nhã nhạc Việt Nam phong phú với 6 loại ban nhạc: Nhã nhạc, Nhạc huyền, Đại nhạc, Tiểu nhạc, Ty chung/Ty khánh và Quân nhạc. Hệ thống nhạc khí đa dạng, bao gồm trống bản, phách, sáo, đàn huyền tử, nhị, tì bà, chùm thanh la,… với hơn 30 chủng loại và hàng trăm nhạc cụ.

Thần thái thanh tao, nhẹ nhàng của các vũ công.

Nhã nhạc cung đình Huế: Âm nhạc và vũ điệu hòa quyện

Vào thời Nguyễn, không chỉ có Nhã Nhạc, loại hình múa Cung đình cũng đạt đến đỉnh cao với sự đa dạng phong phú. Từ các điệu múa long, ly, quy, phượng đến múa đèn, múa quạt, mỗi điệu múa đều được thể hiện bởi các nhạc công, ca công, vũ công tài ba bậc nhất, tạo nên một bức tranh nghệ thuật rực rỡ và đầy mê hoặc.

Nhã nhạc cung đình Huế thu hút đông đảo khán giả.

Khám phá Huế, đừng bỏ lỡ cơ hội chiêm ngưỡng những điệu múa uyển chuyển, hòa cùng Nhã Nhạc thanh tao, tinh tế. Màn trình diễn là sự kết hợp khéo léo, thể hiện trọn vẹn nét đẹp văn hóa Việt Nam.

Gìn giữ Nhã nhạc Huế – tinh hoa xứ mộng mơ.

Công tác bảo tồn Nhã Nhạc cung đình Huế luôn được ưu tiên trong những năm qua. Nhà hát Truyền thống Cung đình Huế đã bảo tồn thành công nhiều bản nhạc quan trọng, trong đó có 10 bản Ngự gồm: Phẩm tuyết, Nguyên tiêu, Hồ quảng, Liên hoàn, Bình bán, Tây mai, Kim tiền, Xung phong, Long hổ, Tẩu mã, Long đăng, Long ngâm, Tiểu khúc,…

Nhà hát không chỉ bảo tồn và phục hồi những tác phẩm âm nhạc, mà còn tổ chức các buổi biểu diễn đa dạng, từ lễ hội truyền thống như Festival Huế, lễ hội Phật giáo, lễ hội dân gian đến âm nhạc thính phòng. Du khách có thể tham quan khu trưng bày giới thiệu chi tiết về Nhã Nhạc cung đình Huế qua phục trang, mặt nạ, tư liệu và nhạc cụ.

Hiện vật Cung đình Huế tại Nhà hát Truyền thống.

Nhã Nhạc cung đình Huế, món quà tinh thần vô giá từ cha ông, là minh chứng cho sự thanh tao, uyển chuyển của cố đô. Nếu đặt chân đến Huế, bạn nhất định phải dành thời gian để lắng nghe những giai điệu du dương, để tâm hồn được thăng hoa trong không gian thanh bình của dòng nhạc cổ kính này.

Nguồn: Luhanhvietnam