Lễ tế Xã Tắc: Di sản văn hóa Huế tôn vinh truyền thống nông nghiệp Việt Nam

Lễ tế Xã Tắc tại Huế là một lễ hội truyền thống độc đáo, thu hút du khách bởi những nghi thức tâm linh độc đáo. Du khách sẽ được chứng kiến ​​niềm tin và văn hóa nông nghiệp được người dân Huế tôn vinh.

1. Lịch sử lễ tế Xã Tắc

Đàn Xã Tắc: Nơi tổ chức lễ tế Xã Tắc, thể hiện lòng biết ơn và cầu mong mùa màng bội thu.

Tại Huế, đàn Xã Tắc là minh chứng cho lòng thành kính của triều đình nhà Nguyễn đối với Xã thần (thần Đất) và Tắc thần (thần Lúa), những vị thần cai quản mùa màng, quyết định sự no ấm của dân chúng. Theo quan niệm xưa, mưa thuận gió hòa, bội thu hay thất bát đều nhờ sự phù hộ của hai vị thần này. Vì thế, từ nhà Đinh, nhà Lý, nhà Trần, nhà Lê đến nhà Nguyễn, các triều đại đều thực hiện nghi lễ tế lễ để cầu mong quốc thái dân an, mùa màng bội thu.

Không còn hình ảnh nào về lễ tế Xã Tắc thời phong kiến.

Hoàng thành Huế, nơi triều đình nhà Nguyễn đóng đô, cũng là trung tâm của những lễ hội quan trọng. Nằm cách xa dân chúng, trên một gò đất cao, Đàn Xã Tắc được vua Gia Long xây dựng năm 1806. Công trình này được chia làm hai tầng, tọa lạc tại phường Thuận Hóa, thành phố Huế, là minh chứng cho sự lựa chọn vị trí trang nghiêm và linh thiêng của triều đình.

Đàn tế Xã Tắc được xây dựng theo kiểu hai tầng vuông vức. Tầng dưới cao khoảng 4 thước, chu vi 28 trượng, có bậc thềm dẫn lên: phía Bắc 11 bậc, ba phía còn lại mỗi phía 7 bậc. Tầng trên cao 5 tấc, rộng hơn hẳn – chu vi 69 trượng 2 thước, mỗi phía có 5 bậc thang. Cả hai tầng được bao bọc bởi lan can và tường đá. Tổng chu vi khu vực đàn tế rộng khoảng 200 trượng. Phía trước đàn, một hồ nước vuông nhỏ được đào thêm, tạo nên một không gian trang nghiêm, uy nghi cho nơi thờ cúng.

Lễ tế Xã Tắc: Di sản văn hóa cha ông.

Với lòng thành kính và mong muốn cầu phúc cho giang sơn, vua Gia Long đã hết sức kỳ công trong việc xây dựng đàn tế. Ngài lệnh cho các thành, doanh, trấn trên khắp đất nước đóng góp đất sạch, thể hiện sự đoàn kết của cả dân tộc. Việc sử dụng 256 tạ đất, tương đương khoảng 15.475 kg, cho thấy quy mô đồ sộ và tâm huyết của nhà vua trong việc xây dựng đàn tế, gửi gắm niềm tin và hi vọng nhận được sự phù hộ của thần linh.

1.2 Lễ tế Xã Tắc thời nhà Nguyễn

Lễ tế Xã Tắc dưới mỗi triều đại mang nét riêng, phản ánh niềm tin tâm linh của thời đại. Thời Nguyễn, lễ tế được tổ chức tại Huế, vào tháng trọng xuân, trọng thu, ngày Mậu đầu tháng, do nhà vua chủ trì. Từ năm Gia Long thứ 8, lễ tế được tổ chức vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, do nhà vua đích thân cúng lễ, còn những năm khác do các đại thần thay mặt thực hiện.

Lễ tế Xã Tắc được vua Minh Mạng tổ chức hai lần mỗi năm, vào mùa xuân và mùa thu. Mùa xuân, lễ tế được tổ chức vào ngày Mậu tháng Hai, còn mùa thu vào ngày Mậu tháng Tám. Vua Minh Mạng trực tiếp chủ trì lễ tế trong những năm có khánh điển, như năm tứ tuần, ngũ tuần đại khánh tiết, đăng quang hay các dịp trọng đại. Trong những năm thường, lễ tế được giao cho các đại thần trong triều thực hiện.

Lễ Xã Tắc: nghi lễ trọng đại, được triều đình trọng thị.

Trong những triều đại nhà Nguyễn sau này, nghi lễ tế Xã Tắc thay đổi theo tình hình đất nước. Vào thời vua Đồng Khánh, do kinh tế khó khăn, lễ tế chỉ được thực hiện một lần vào mùa thu. Từ năm 1885, sau khi kinh đô thất thủ, những biến động chính trị, sự xâm lược của thực dân và sự sụp đổ của triều đình phong kiến đã tác động mạnh mẽ đến những nghi lễ truyền thống. Chiến tranh tàn phá đàn tế Xã Tắc, lễ hội không còn được tổ chức theo tục lệ và dần bị lãng quên.

Lễ tế Xã Tắc mai một hơn một thế kỷ.

2. Tái hiện lễ tế Xã Tắc tại Huế

Năm 2008, Festival Huế đã chứng kiến sự hồi sinh của lễ tế Xã Tắc sau hơn một thế kỷ, do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tái hiện. Người dân được chiêm ngưỡng những nghi lễ truyền thống được phục dựng theo đúng nghi thức nhà Nguyễn, thể hiện nỗ lực bảo tồn văn hóa truyền thống, tôn vinh nền nông nghiệp và văn hóa Việt Nam, đồng thời khẳng định giá trị nhân văn và niềm tin của người Việt.

Huế tái hiện lễ tế Xã Tắc trang nghiêm, thành kính.

Lễ tế Xã Tắc, được tổ chức định kỳ vào tháng 2 Âm lịch hàng năm, đúng giờ Sửu từ năm 2008, đã trở thành một điểm nhấn văn hóa độc đáo của Festival Huế. Nghi lễ thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách, với sự tái hiện hoàn hảo các giá trị văn hóa truyền thống, được giới chuyên môn đánh giá cao. Lễ hội góp phần không nhỏ vào sức hút của mùa Festival Huế, thu hút du khách đến Cố đô để trải nghiệm không khí lễ hội truyền thống và khám phá những nét văn hóa cổ truyền độc đáo.

Không gian lễ tế Xã Tắc trang hoàng lộng lẫy, quy mô lớn.

3. Lễ tế Xã Tắc tại Huế hiện nay

Lễ tế Xã Tắc hiện nay được giản lược một số nghi lễ so với thời xưa, nhưng vẫn giữ nguyên tinh thần thành kính và biết ơn đối với các vị thần Nông nghiệp. Sự thay đổi nhằm phù hợp với thời đại, đồng thời giữ gìn nét văn hóa truyền thống của dân tộc.

Lễ tế diễn ra trong khoảng hơn một giờ, từ giờ Sửu (khoảng 2h sáng). Để tham gia, du khách cần thức đêm đến Đàn tế. Toàn bộ quá trình tế lễ bao gồm:

Lễ Quán tẩy (rửa tay tẩy trần)

Lễ Thượng hương (dâng hương)

Lễ Nghinh trần (rước thần đến dự)

Lễ Điện Ngọc bạch (dâng ngọc trắng)

Lễ Truyền chúc (đọc chúc văn)

Lễ Hiến tước (dâng rượu)

Lễ Phú tộ (hưởng lộc)

Lễ Triệt soạn (hạ cỗ)

Lễ Tống thần (đưa tiễn thần)

Lễ Tứ chúc bạch: Soạn chúc văn, ngọc lụa, bài vị.

Tái hiện binh trận xưa.

Trong không khí trang nghiêm, giữa cái tĩnh mịch của mảnh đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến, những người thực hiện tế lễ đều khoác lên mình trang phục truyền thống được chiếu theo thời Nguyễn. Nghi lễ diễn ra với sự thành kính, sau khi kết thúc, người dân và du khách được lên đàn thắp hương cầu nguyện may mắn cho bản thân và gia đình.

Ý nghĩa của lễ tế Xã Tắc ngày nay

Mặc dù nền kinh tế Việt Nam đã phát triển vượt bậc, không còn phụ thuộc vào nông nghiệp, Huế vẫn nỗ lực tái hiện và bảo tồn lễ tế Xã Tắc, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ngàn đời. Đàn tế, một di tích văn hóa cung đình quan trọng, được bảo tồn ở Huế, là minh chứng rõ nét cho màu sắc văn hóa của các triều đại nước nhà.

Du khách cầu khấn sau lễ Xã Tắc.

Lễ tế Xã Tắc là minh chứng cho giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện sự kết nối và lòng biết ơn của con người với thiên nhiên. Nếu có dịp đến Huế vào dịp đầu xuân năm mới, du khách đừng bỏ lỡ cơ hội tham dự lễ hội độc đáo này để khám phá Huế trọn vẹn nhất.

Nguồn: Tổng hợp